Fótamein
Fótamein eru meðal alvarlegustu og flóknustu langvinnu fylgikvilla sykursýki. Meðal fótameina teljast fótasár, aflaganir, skynskerðing, taugaverkir og margt fleira. Ásamt verulegum áhrifum á lífsgæði fólks er þetta algengasta ástæða aflimana sem ekki tengjast áverkum. Þessi sjúkdómaflokkur og tengd vandamál er einnig mjög kostnaðarsamur fyrir samfélagið, víða erlendis er kostnaðurinn til dæmis meiri en við algengustu krabbamein. Fólk með sykursýki á rétt á viðeigandi skimun og meðferð ef vandamál koma upp.
Á innkirtladeild Landspítala hefur skimunarkerfi verið þróað og innleitt þar sem fætur allra eru skoðaðir að minnsta kosti einu sinni á ári. Út frá þessari einföldu en gagnreyndu skoðunaraðferð er gert áhættumat sem frekari meðferð fer eftir. Einnig er starfandi þverfagleg göngudeild fótameina á Sáramiðstöð Landspítala þar sem alvarlegri vandamál eru meðhöndluð. Stefnt er að því að innleiða þetta verklag alls staðar þar sem fólk með sykursýki er í eftirliti og ætti það að tryggja viðunandi og viðeigandi þjónustu.
Aðeins er hægt að fá tíma með tilvísun frá heimilslækni, hjúkrunarfræðingi eða fótaaðgerðafræðingi.
Sérhæfð fótameinamóttaka sem meðhöndlar alvarleg mál er starfrækt á mánudagsmorgnum á göngudeild B3 í Fossvogi.
Skilmerki tilvísana:
Viðeigandi er að vísa einstaklingum með sykursýki með eitt eða fleiri neðangreindra vandamála á ofangreinda göngudeild:
- Sár, blöðrur, eða húðrof á fæti
- Bólga eða nýtilkomin breyting á lögun fótar, eða merki um sýkingu
- Óútskýrður verkur í fæti
- Brot eða liðhlaup í fæti án áverka
- Drep
Í Neyð
Ef ekki næst í lækni og erindið þolir enga bið skal leita á bráðamóttöku.
Allar tafir á meðhöndlun fótameina geta haft alvarlegar afleiðingar
Eiríksstaðir - Göngudeildir
Eiríksgötu 5
Sími: 543-1000
Heimasíða: www.landspitali.is/innkirtladeild
Innkirtladeild:
Rafn Benediktsson yfirlæknir
Arna Guðmundsdóttir sérfræðilæknir
Bolli Þórsson sérfræðilæknir
Guðni Arnar Guðnason sérfræðilæknir
Steinunn Arnardóttir sérfræðilæknir
Tómas Þór Ágústsson sérfræðilæknir
Birkir Friðfinnson skimunarstjóri og sjúkraþjálfari
Magnea Gylfadóttir fótaaðgerðafræðingur
Scott Gribbon fótaaðgerðarfræðingur
B-3 Sáramiðstöð
Lilja Þyri Björnsdóttir yfirlæknir æðaskurðdeildar
Karl Logason sérfræðilæknir
Guðbjörg Pálsdóttir sérfræðingur í hjúkrun
Eyrún Ósk Guðjónsdóttir hjúkrunarfræðingur
Vigdís Friðriksdóttir hjúkrunarfræðingur
Hlutverk þverfaglegs teymis:
- Mat og meðferð sykursýki. Bæta þarf blóðsykurstjórn eins og hægt er, tryggja að meðferð allra áhættuþátta hjarta-og æðasjúkdóma sé ákjósanleg. Huga verður að nýrnastarfsemi, meðhöndla með tilliti til nýrnabilunar ef þarf og meta þörf á meðferð við blóðleysi. Huga að öðrum fylgikvillum sykursýki.
- Mat og endurmat á svörun sjúklings við fyrstu meðferð utan sjúkrahúss eða við innlögn
- Mat á fæti. Er þörf á sérhæfðri sárameðferð, sárahreinsun, afléttingu þrýstings eða skurðlæknisfræðilegum inngripum?
- Mat á verkjameðferð. Er þörf á frekari verkjameðferð eða tilvísun á sérhæfða verkjaþjónustu?
- Mat á blóðflæði. Er þörf á frekari rannsóknum á blóðflæði?
- Meðhöndlun sýkinga
- Ákvarða þörf á fyrirbyggjandi inngripum með tilliti til aflagana (t.d. Akkílesar samdrættir)
- Meta þörf á og panta sérsmíðaðan skófatnað til að fyrirbyggja endurtekin vandamál
- Vísa á sjúkraþjálfara eftir þörfum
- Skipulag útskriftar. Ganga þarf úr skugga um að eftirfylgd á heilsugæslu eða sjúkrahúsi sé fullnægjandi og að þeir sem sjá um eftirfylgd hafi aðgang að nauðsynlegum upplýsingum og fræðsluefni.
Sykursýki fylgir þeim sem með hana greinast ævilangt og getur hún valdið ýmsum fylgikvillum. Meðal þeirra eru fótamein sem verða vegna skemmda í æðum og taugum.Þessar skemmdir geta valdið:
• Skynskerðingu í fótum (úttaugakvilli)
• Truflun á blóðflæði (blóðþurrð)
Skemmdirnar geta þróast smátt og smátt, á löngu tímabili, án þess að þú gefir því gaum.Fyrirbyggjandi eftirlit og stjórn áhættuþátta eru því mikilvæg atriði og þar þarf að hafa eftirfarandi í huga:
Fótaeftirlit
Ætti að vera í höndum þverfaglegs teymis, það er lækna,hjúkrunarfræðinga og fótaaðgerðafræðinga. Meðferðaráætlun ætti að vera samkomulag milli þín og ofantalinna fagaðila. Með góðri stjórn blóðsykurs, blóðfitu og blóðþrýstings er hægt að minnka líkur á fótameinum og öðrum fylgikvillum sykursýki.
Stjórn áhættuþátta:
Reykingar auka líkur á fótameinum. Með reykingum minnkar blóðflæði til fóta og hætta á að grípa þurfi til aflimunar eykst. Við hvetjum skjólstæðinga okkar eindregið til að hætta að reykja.
Skoða þarf fætur daglega
Athuga hvort blöðrur, sár , sprungur eða merki um sýkingu séu fyrir hendi en þar geta einkenni eins og roði, hiti, bólga eða verkur orðið áberandi. Hitastig milli hægri og vinstri fótar á að vera jafnt.
Þvo þarf fætur með mildri sápu þegar farið er í bað eða sturtu. Skola þarf sápuna vel af og gæta þess að þurrka vel milli tánna.
Rakakrem ætti að nota daglega til að koma í veg fyrir húðrof. Kremið ætti þó ekki að fara milli tánna.
Táneglur á að klippa oft en lítið í einu. Klippt skal þvert á nöglina því þá eru minni líkur á að hún geti vaxið inn. Leita þarf til fótaaðgerðafræðinga ef umhirða reynist erfið.
Alltaf ætti að klæðast sokkum. Þeir þurfa þó að hafa víða teygju þannig að bjúgur aukist ekki við notkun. Saumlausir sokkar eru bestir því saumar geta valdið sárum.
Aldrei ætti að ganga berfættur/berfætt því það eykur líkur á sárum.
Skór þurfa að rúma fótinn vel. Þeir eru algengasta orsök fótasára og því þarf að vanda valið. Hægt er að fá aðstoð fagfólks með val á skóm. Sóli skósins þarf að vera stífur og hann þarf að styðja við ökkla. Ef hægt er að snúa upp á skóinn eins og borðtusku hefur skórinn ekki þá eiginleika sem hann þarf að hafa fyrir fólk með sykursýki.
Fylgstu vel með hvort þú finnur fyrir eftirfarandi einkennum:
- Eru nýir verkir eða óþægindi?
- Einnst þér fæturnir heitari en vanalega?
- Er bólga eða roði á nýjum svæðum?
- Sérðu einhvers staðar vessa eða graftarútferð?
- Finnur þú lykt sem þú kannast ekki við frá fótum?
- Ertu með hita eða flensulík einkenni?
Sáraumbúðir mega ekki blotna. Ef umbúðirnar blotna eiga bakteríur greiðari leið að sárinu og meiri hætta er á sýkingu. Auk þess er meiri hætta á að umbúðirnar losni eða nuddist og myndi ný sár. Mikilvægt að skipta um blautar umbúðir sem fyrst. Ekki reyna að þurrka umbúðir með því að setja fætur nálægt ofni eða öðrum varmagjöfum.Hægt er að fá poka eða plasthlífar til að verja sáraumbúðir fyrir vatni þannig að þú komist í sturtu.
SkórOftast þarf að nota sérstakan skóbúnað til að létta þrýstingi af sárasvæðinu. Í sumum tilfellum er einnig notað gips eða spelka. Þú ættir ekki að nota annan skóbúnað en meðferðaraðili mælir með þar til sárið er gróið.
Smellið á myndina til að sjá hana stærri
Sjá ennig >>
Fótamein sykursjúkra. Mat og meðferð sjúklinga sem þarfnast meðferðar á Landspítala.
Tómas Þór Ágústsson (PDF)